اقدامات لازم برای خشکی دهان
یکسری اقدامات توسط بیمار و یا همراهان ایشان برای پیشگیری و درمان بیماری فوق لازم است.
۱. پیگیری برای شناسایی و درمان عوامل ایجاد کننده خشکی دهان
۲. استفاده از یک طرح موثر مراقبت از دهان ( در انتهای مطلب ملاحظه فرمائید ) و پایش و اصلاح طرح مراقبت از دهان بر اساس نیازهای شخصی، با تجویز پزشک و دندانپزشک
۳. اصلاح شیوه زندگی
اقدامات لازم برای ارزیابی خشکی دهان:
ارزیابی خشکی دهان به منظور زیر صورت می گیرد:
– بررسی عملکرد غدد بزاقی
– تخمین عملکرد غدد بزاقی
– مشخص نمودن عوامل زمینه ای
– ارائه راهکارهای کنترل و درمان
سوالاتی که کاهش عملکرد غدد بزاقی را در مبتلایان به خشکی دهان مشخص می نماید:
– آیا در هنگام غذا خوردن احساس می کنید دهانتان خشک است؟
– آیا در هنگام بلع غذا با دشواری روبرو هستید؟
– آیا برای کمک به بلع غذاهای خشک از مایعات کمک می گیرید؟
– آیا میزان بزاق دهان شما زیاد به نظر میرسد یا خیلی کم ، یا اینکه اصلا توجهی به این مسئله نکرده اید؟
روشهای عمده بررسی کاهش عملکرد غدد بزاقی که توسط پزشک معالج تعیین می شود:
– جمع آوری بزاق
– تصویر برداری غدد بزاقی
– ارزیابی سرمی بزاق
– نمونه برداری از غدد بزاقی
پزشکان با ارزیابی همه جانبه و ثبت کامل تاریخچه پزشکی ، برای تشخیص عامل یا عوامل خشکی دهان مراحل کلینیکی و پاراکلینیکی زیر را مد نظر قرار می دهند:
– علائم و علل اختلال عملکرد غدد بزاقی بررسی می شود.
– در معاینات دندانی باید وجود پوسیدگی های فعال، سابقه پوسیدگی، محل پوسیدگی و ترمیم های دندانی را مشخص کرد.
– غدد بزاقی اصلی باید لمس شوند تا افزایش حجم و توده حساس مورد ارزیابی قرار گیرد و بزاق خروجی از مجاری غدد ارزیابی گردد.
– سطوح مخاطی باید از نظر وجود قرمزی یا سایر علائم خشکی مخاط ارزیابی شود.
– شیوع تغییرات مخاطی در زبان بیشتر است، بدلیل احتمال وجود قارچ، بررسی ضروری است، و در صورت عفونت، کشت الزامی است.
– میزان جریان بزاق برای کل یا تک تک غدد بزاقی بصورت جداگانه قابل اندازه گیری است.
– سیالو گرافی برای تشخیص تومورهای غدد بزاقی و تنگی مجاری مفید است.
– آزمایش خون روشی مفید برای ارزیابی بیماران مبتلا به خشکی دهان است.
– آمیلاز سرم در اختلال عملکرد غدد بزاقی افزایش می یابد.
– تشخیص قطعی اغلب نیاز به آزمایش بافتی دارد.
کنترل و درمان خشکی دهان
کنترل و درمان خشکی دهان، در زمینه های زیر صورت می گیرد:
– کاهش علایم و عوارض بیماری
– کنترل و اصلاح اختلال عملکردی غدد بزاقی
– درمان بیماریهای عامل اختلال عملکرد غدد بزاقی
درمان های پایه برای کنترل خشکی دهان:
۱. درمان های علامتی شامل؛
+ حفظ و افزایش رطوبت دهان با رعایت موارد ذیل:
– در طی روز چندین بار در مقادیر کم آب بنوشد
– از نوشیدن مواد حاوی شکر و کافئین خودداری کند.
– از نوشیدنی های ملایم استفاده کند.
– تنفس از بینی داشته باشد.
– استفاده از بزاق مصنوعی و جایگزین های بزاق
+ برای جلوگیری از حساسیت و تحریک مخاط دهان:
– امتناع از مصرف غذاهای ادویه دار و تند
– خودداری از کاربرد زیاد دهان شویه های الکلی
+ افرادی که از خشکی دهان در شب شکایت دارند، باید موارد زیر را رعایت نمایند:
– افزایش رطوبت اتاق خواب با دستگاه بخور سرد یا گرم
– مرطوب و چرب نمودن لبها
۲. درمان های پیشگیری کننده،
مراجعات منظم به دندانپزشک، که زمان آن بستگی به شدت مشکلات دارد و اقدام به موارد زیر تحت نظر تیم سلامت:
[table id=1 /]
۳. کاربرد محرکهای ترشح بزاق:
برای افرادی که غدد بزاقی آنها توان عملکرد خود را حفظ کرده اند، کاربرد روشهای افزایش تحریک ترشح بزاق، اعم از موضعی و سیستمیک، درمان مناسب و موثر است.
الف- روشهای موضعی مثل جویدن آدامس با طعم نعناع و بدون قند
ب- خوردن غذاها و محلولهای ترش مزه
بیماران باید توجه داشته باشند که استفاده بیش از اندازه از محصولات حاوی اسید سیتریک و لیموترش، موجب خوردگی مینا و آسیب مخاط دهان می شود.
ج- استفاده از محرکهای سیستمیک ترشح بزاق؛
درمان اختلال عملکرد غدد بزاقی، با تجویز پزشک، پیلوکارپین هیدروکلراید می باشد، که داروی محرک بزاق است. روزانه 10- 5 میلی گرم و 4 – 3 بار در روز، درمانی مطوئن برای تحریک ترشح بزاق در این بیماران می باشد. البته عوارض جانبی، اغلب بصورت عرق کردن، بدنبال مصرف این دارو شایع است.
۴. درمان های اختصاصی بیماران
در مواردی که بافتهای غدد بزاقی تخریب شده اند، ابتدا باید بیماری یا عامل اصلی درمان شود تا غدد بزاقی عملکرد طبیعی خود را باز یابند.
طرح مراقبت دهان در خشکی دهان:
اقداماتی که باید انجام شود:
– روزانه 6-2 بار مرطوب نمودن لبها
– روزانه 6-2 بار استفاده از محصولات کنترل خشکی دهان
– روزانه 4-2 بار شستشوی دهان قبل و بعد از هر وعده غذایی و زمان خواب با محلول آب نمک و دهانشویه فلورایده غیر الکلی
– روزانه حداقل 2 بار استفاده از مسواک خیلی نرم بعد از هر وعده غذایی و هنگام خواب
– روزانه یکبار استفاده از نخ دندانی
– استفاده از دهانشویه غیر الکلی و آب برای مراقبت دهان
– استفاده از گاز یا پاغرچه مرطوب برای برداشتن پلاک میکروبی در دهان
محصولاتی که بدلیل تحریک بافتهای دهان و لثه، نباید استفاده شود:
– دهانشویه الکلی
– مسواک با موهای متوسط و سخت
– محصولات با پایه پترولیوم برای مراقبت لب
– مواد غذایی تند
تا اینجا آنچه تقدیم حضورتان شد بر اساس اصول طب روتین می باشد که به دلیل امانتداری بطور کامل (البته در حد حوصله شما خوانندگان عزیز) تقدیم گردید. ولی زبان خشک بر اساس دیدگاه طب سنتی چینی، علل و درمان آن بسیار متفاوت است. ضمن اینکه موارد بیان شده را باید بطور کامل از نظر تشخیصی و درمانی رعایت نمود، ولی اصول دیگری هم از نظر طب چینی باید بررسی و درمان شود.
منابع:
1. Oral Health Aging Societies Report , Cobe , WHO ,2006
2. JADA ,Vol , 133 , Octobr 2002
۵. دالی بلانید، مبانی دندانپزشکی جامعه نگر، ترجمه دکتر محمد رضا خامی، مهر و ماه نو، 1386
۶. روتکاسکاس جان، دندانپزشکی سالمندان، ترجمه دکتر پارسا آتش رزم، حیان، 1385
۷. صاحب جمعی مهناز ، زارعی محمد رضا ، بیماریهای دهان ، دانشگاه تهران ، 1386
با تشکر از اداره پایش سلامت معاونت بهداشت و درمان